Femke Bijker | Leren met én van studenten

Onderzoek onder studenten: “Voel je je welkom en word er naar je geluisterd?”

We zijn in oktober 2024 gestart met een verkennend onderzoek naar de ervaringen van studenten vanuit de onderzoekslijn ‘Inclusie’ van het practoraat ‘Burgerschap: Kritisch denken en doen’. We hebben gebruik gemaakt van de volgende uitleg van inclusie:

“Inclusie gaat niet vanzelf, het is een actief proces. Het uitgangspunt is dat diversiteit gezien wordt als waardevolle bron in samenwerking. Verschillen worden gewaardeerd. Naast waardering van verschillen bij anderen, gaat het ook om onze eigen verschillen ten opzichte van anderen. Het is van belang dat iedereen in staat is om volwaardig deel te kunnen nemen aan een groep. Kwaliteiten, identiteiten en unieke kenmerken mogen blijven bestaan (Ferdman, in Bijker & De Vries, 2022).”

In een inclusieve leeromgeving is het belangrijk dat studenten zich welkom voelen en dat er naar ze geluisterd wordt. Met de vragen: ‘Wil je ervaringen delen over situaties waarin je je welkom voelt (en waar misschien niet) en er naar je geluisterd wordt (en waar misschien niet) hebben docent-onderzoekers Ӧmer Karaca, Eveline Olde Dubbelink en ik achttien verkennende gesprekken gevoerd met studenten van verschillende colleges en opleidingsniveaus binnen het ROC van Twente.  

De belangrijkste bevinding is: de docent-student relatie is heel belangrijk. Studenten waarderen het enorm als zij serieus genomen worden door hun opleiders. Deze ‘hoofdbevinding’ is enigszins een open deur, dat de student-docent relatie belangrijk is in feite niets nieuws en geeft nog geen informatie over de eigen relatie met studenten. Daarom ga ik in dit artikel in op de vraag: Hoe weet ik hoe de student de relatie met mij als opleider beleeft?  

De deskundigheid van de student

In het onderzoek dat we vanuit het practoraat ‘Burgerschap: Kritisch denken en doen ‘uitvoeren, is de participatieve gespreksvoering een belangrijk middel. De uitgangspunten van deze gespreksvoering zijn ontleend aan de Socratische gespreksvoering zoals uitgewerkt door Martine Delfos. Kort gezegd gaat het erom dat je ervan overtuigd bent dat de student deskundig is over zichzelf, dat jij die deskundigheid naar buiten haalt, je eerder vraagt dan vertelt en de student in het gesprek laat ontdekken. Delfos zegt hierover het volgende: ‘Een ander kan een mens de kans geven een beter inzicht in zichzelf te krijgen en de vrager krijgt- wonderlijk genoeg- daardoor tegelijk een beter inzicht in zichzelf.’ Vanuit het practoraat Burgerschap: Kritisch denken en doen heb ik dit participatieve gespreksvoering genoemd. 

Participatie is onderdeel van inclusie. Naast ‘Voel je je welkom?’ en ‘Wordt er naar je geluisterd?’ begint participatie met: ‘Kun je meedenken?’ Geregeld horen we terug dat wanneer het lukt om de uitgangspunten van Delfos toe te passen, dit bijdraagt aan een positieve gespreksbeleving. Ik ga terug naar het voorbeeld in de introductie van de studenten van de Centrale Medezeggenschapsraad: Ӧmer en ik hebben ons lerend opgesteld naar de studenten toe. Wij zijn oprecht geïnteresseerd in hoe de bevindingen uit het onderzoek worden ontvangen. Overtuigd van de deskundigheid van studenten, is het aan ons om in een gesprek een beroep te doen op deze deskundigheid. Het willen leren van studenten is ontzettend belangrijk in de relatie student-docent!

Willen leren van studenten

Als opleiders hebben we een belangrijke rol in het leerproces van studenten. Echter, studenten hebben ook een belangrijke rol in ons leren! In gesprekken met studenten kan het helpend zijn om vragen te stellen als: ‘Ik ben benieuwd wat jullie helpt in de opleiding en of ik daar iets aan kan bijdragen. Ik wil graag van jou leren, wil je met me meedenken?’ Het is natuurlijk niet zo dat alleen deze woorden bijdragen aan de wil van student om mee te denken. Het is ook het gevoel dat overgebracht wordt, de oprechtheid van de interesse naar de student toe en het voorkomen van ‘ja, maar…’reacties.  

Oog voor de ander

Misschien nog zo’n open deur. Vanuit onze eigen opvoeding en loopbaan kunnen we andere normen en waarden hebben. Ieders ervaringen zijn anders. De oprechte interesse naar elkaars perspectief is niet alleen onderdeel van de beroepskwalificatie Burgerschap, maar ook onderdeel van een inclusieve werkomgeving, waar we ons welkom voelen, er naar ons geluisterd wordt en we wat te zeggen hebben. Het weten wat voor iemand belangrijk is maakt daar deel vanuit. Wat vaak verbindt is het luisteren met oprechte interesse naar elkaar. Het terugkomen op een bepaalde situatie in het leven van je student of collega door een vraag als ‘hoe is/ was het voor jou’ ‘of hoe is het met…’ kan belangrijk zijn. Neem bijvoorbeeld een overlijden of een ziekte van iemand die de ander nabij is, of een viering in diens leven, waarvan je de indruk hebt dat dit belangrijk voor iemand is, bijvoorbeeld Eid-al-Fitr (Suikerfeest)of Coming-Out Day of de sportwedstrijd waar iemand lang voor aan het trainen is. Het kan ook een situatie zijn die een student of collega heeft geraakt (bijvoorbeeld opmerkingen die raken aan persoonlijke kwesties, schelden met bijvoorbeeld ‘kanker’ of ‘homo’.)  De kwesties kunnen soms lastig zijn, maar hoeft niet door degene die luistert opgelost te worden. Het luisterende oor is vaak al fijn en in het kader van verwachtingen afstemmen werkt de afsluitende vraag ‘Kan ik nog wat voor je betekenen?’ vaak goed.  

Tot slot

Vanuit het practoraat Burgerschap: Kritisch denken en doen zien we het samen leren, waarbij er oog voor de ander is, als belangrijk onderdeel in het doen van onderzoek. Zijn er naar aanleiding van deze bijdrage of het onderzoek naar inclusie onder studenten dat afgerond is, vragen? Neem contact op met het practoraat Burgerschap: Kritisch denken en doen via [email protected] of rechtstreeks met de docent-onderzoekers en mij!